Wywiad gospodarczy a usługi detektywistyczne

UWAGA! Fragmenty artykułu. Dostęp do całej treści możliwy po skontaktowaniu się z nami

Wywiad gospodarczy jest legalnym i etycznym procesem pozyskiwania, analizy i przekazywania informacji o istotnym znaczeniu dla działalności gospodarczej. Usługi detektywistyczne tymczasem dotyczą uzyskiwania informacji o osobach, przedmiotach i zdarzeniach, więc nie tylko gospodarczych. Historycznie jednak usługi detektywistyczne związane były ze sprawami typowo kryminalnymi, jak poszukiwanie skradzionego mienia i zaginionych lub ukrywających się osób oraz ze sprawami obyczajowymi, np. zdrad małżeńskich. Generalnie, o ile usługi detektywistyczne dotyczyły osób i ich relacji z otoczeniem, to wywiad gospodarczy skupiał się na przedsiębiorstwach i przedsiębiorcach oraz ich funkcjonowaniu w środowisku gospodarczym. Z czasem działalność wywiadowcza i detektywistyczna zaczęły się przenikać a dawny prymat prawny wywiadu gospodarczego, został zapomniany.

(...) wywiad gospodarczy w Polsce ma ponad 120 lat i już przed I Wojną Światową został uregulowany w ustawie (...) Tak umocowany prawnie funkcjonował aż do II Wojny Światowej. W tym samym czasie usługi prywatnych detektywów i ochrony osób i mienia zostały wyłączone z zakresu obowiązywania ustawy (...), co oznaczało, że nie było żadnej ustawy regulującej działalność biur detektywistycznych i nie wymagano koncesji ani licencji, jak obecnie.
Po II Wojnie Światowej działalność wywiadowni gospodarczych oraz biur detektywistycznych nie była uwzględniania w prawie a zakres kompetencyjny należał przede wszystkim do Milicji Obywatelskiej. Dopiero po 1989r. zaczęły powstawać nowe wywiadownie gospodarcze oraz biura detektywistyczne, działalność których to biur, uregulowano ustawowo w 2000r. Nie nawiązano jednak do sytuacji prawnej z lat 1905 – 1939 i nadal nie istnieje jedna ustawa regulująca działalność wywiadowni gospodarczych. Trudno bowiem uznać ustawę o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz. U.2010.81.530 ze zm.) za regulującą działalność wywiadowni gospodarczych, gdyż dotyczy biur informacyjnych, które funkcjonują jako bazy informacji wyłącznie o zadłużeniach ale same nie prowadzą czynności wywiadowczych. Także ustawa o usługach detektywistycznych, postrzegana przez niektórych za podstawę świadczenia usług wywiadu gospodarczego, wyłącza z zakresu jej obowiązywania działalność gospodarczą, polegającą „na uzyskiwaniu, przetwarzaniu i przekazywaniu informacji, jeżeli pochodzą one ze zbiorów danych ogólnie dostępnych” (art. 1 ust. 3 ustawy o usługach detektywistycznych – Dz. U.2000.12.110 ze zm.).

Należy zwrócić szczególną uwagę na różnice w przeprowadzaniu wywiadu gospodarczego oraz usług detektywistycznych i wymaganej wiedzy. Wywiadowcy gospodarczy (a także prawnicy, doradcy, audytorzy i analitycy, zwłaszcza due diligence), uzyskują informacje z otwartych źródeł informacji i działają w sposób jawny, w oparciu o wiedzę własną i zaufanie. Jeśli podejmują rozmowy z obiektem sprawdzanym, czynią to oficjalnie nie ukrywając celu, choć mają prawo ukryć tożsamość osoby zlecającej. Jawność i uczciwość oraz poszanowanie prawa w działalności gospodarczej nakazuje także kodeks etyki, opracowany przez m.in. Krajową Izbę Gospodarczą i Instytut Badań nad Demokracją i Przedsiębiorstwem Prywatnym. Jeżeli w czynności wywiadu gospodarczego zaangażowany jest prawnik, psycholog lub przedstawiciel innych zawodów zaufania publicznego w ścisłym rozumieniu art. 17 ust. 1 Konstytucji RP (wbrew opinii niektórych osób – zawód detektywa nie należy do zawodów zaufania publicznego), musi przestrzegać kodeksu etyki zawodowej i ponosi odpowiedzialność przed samorządem zawodowym. Obowiązują go także przepisy ustaw dla danego zawodu, np. ustawy o radcach prawnych, prawo o adwokaturze czy ustawa o zawodzie psychologa. Nie jest to więc działalność wątpliwa prawnie i etycznie, a także brak jest podstaw do podejrzewania, legalnie i rzetelnie wykonującego swoja pracę, wywiadowcy gospodarczego o szpiegostwo przemysłowe, nadużycie uprawnień, przekupstwo gospodarcze czy naruszanie tajemnicy przedsiębiorstwa.

Usługi detektywistyczne, oprócz działań jawnych, realizowane są w sposób niejawny, tzn. w formach i zakresach niezastrzeżonych dla organów i instytucji państwowych. Są to proste formy pracy operacyjno – rozpoznawczej, jak ukryta obserwacja, ukryty wywiad czy współpraca z tajnymi osobowymi źródłami informacji, znanymi jako tajni współpracownicy, kontakty operacyjne czy konfidenci (choć współpraca taka może budzić wątpliwości etyczno-moralne). Warto wyjaśnić, że obserwacja ukryta i wywiad ukryty są technikami badawczymi, stosowanymi w ściśle określonych warunkach np. eksperymentu naturalnego, w wielu naukach społecznych, m.in. psychologii, socjologii, pedagogice a nawet marketingu do badania utajonych motywów i postaw, przy czym osoby poddawane obserwacji ukrytej (np. w marketingowym mystery client/guest, mystery shopping czy shadowing), nie są świadome, iż stanowią przedmiot badania a osoby poddawane wywiadowi ukrytemu (np. w ankietach, kwestionariuszach, na przesłuchaniu czy w gabinecie terapeuty), mogą nie znać faktycznego celu przeprowadzanego wywiadu. Zatem, zarówno ukryta obserwacja, jak i ukryty wywiad, jako sposoby zdobywania informacji są znane i stosowane nie tylko przez detektywów.
Jeszcze większą dostępnością charakteryzuje się, gdyż dozwolone jest dla każdego obywatela, przebywanie, poruszanie się i np. wykonywanie zdjęć obiektom lub osobom w strefie publicznie dostępnej a obserwacja może tu przybrać tu formę nie tylko ukrytej, lecz i jawnej.

Zastrzeżoną formą czynności niedostępnych detektywom jest natomiast prowadzenie kontroli operacyjnej, czyli niejawne kontrolowanie za pomocą różnych środków technicznych, korespondencji realizowanej w dowolnej formie. Stosowanie kontroli operacyjnej w postaci podsłuchów, z uwagi na ingerencję w konstytucyjne prawa obywatela, są działaniami wyjątkowymi, dostępnymi wyłącznie dla służb państwowych i podlegającymi ścisłej ewidencji. Ustawodawca przewidział tylko dwie podstawy użycia podsłuchów, do spełnienia łącznie: jedną – uregulowaną przepisami kodeksu postępowania karnego i wymagającą zgody sądu lub w wypadkach niecierpiących zwłoki, prokuratora; drugą – uprawnienia zawarte w ustawach o Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, itp.

Do profesjonalnego wykonywania wywiadu gospodarczego, niezbędna jest wiedza z różnych dziedzin, począwszy od prawa (m.in. cywilnego, karnego, administracyjnego, podatkowego, bankowego, telekomunikacyjnego, gospodarczego, zamówień publicznych, zwalczania nieuczciwej konkurencji, ochrony danych osobowych i informacji niejawnych, itd.), przez psychologię, socjologię, public relations i marketing, zarządzanie, ekonomię, finanse i IT, po audyt czy normy ISO, a także wyjątkowe predyspozycje osobowościowe, w tym interpersonalne oraz szczególne umiejętności analityczne. Taki zakres wiedzy jest możliwy do uzyskania wyłącznie podczas kierunkowych studiów wyższych (np. na kierunku prawo i administracja), które dodatkowo mogą zweryfikować predyspozycje przyszłego wywiadowcy gospodarczego. Niezwykle przydatna jest też praktyka zawodowa w obszarach, w których czynności wywiadowcze się przeprowadza, np. sektor bankowy po studiach na kierunku bankowość czy ekonomia lub umiejętności byłych funkcjonariuszy organów ścigania zajmujących się wykrywaniem i zwalczaniem przestępczości gospodarczej.

Niepokojąca jest znaczna redukcja wymagań od kandydatów na detektywów. Obecne przepisy wymagają jedynie średniego wykształcenia i obejmują fragmentaryczną wiedzę z niezbędnego, powyżej przedstawionego, zakresu. Tymczasem, projekt deregulacji zawodu detektywa dodatkowo zawęża te kwalifikacje wyłącznie do odbycia szkolenia w zakresie ochrony danych osobowych i informacji niejawnych oraz przepisów regulujących wykonywanie usług detektywistycznych.

Biorąc pod uwagę zawiłość systemu prawnego w Polsce, Klienci powinni zwracać uwagę, że najbezpieczniej jest powierzyć przeprowadzenie wywiadu gospodarczego podmiotom, które posiadają niezbędne zasoby wiedzy, kwalifikacje i predyspozycje osobowościowe (o czym szerzej w odrębnym artykule), a przede wszystkim znają przepisy prawa i umieją je zastosować w praktyce środowiska gospodarczego.

Copyright © K&M PAULO